Gdańsk-Oliwa

PAŃSTWO: Polska              
WOJEWÓDZTWO: pomorskie
POWIAT: Gdańsk                
ARCHIDIECEZJA: gdańska 
 
Historia Oliwy nieodłącznie splata się z dziejami założonego tu opactwa cysterskiego. Dlatego też pierwsze ślady istnienia osady sięgają XII w. i wiążą się z zaproszeniem tu cystersów przez pomorskiego księcia Sambora II. Cystersi założyli klasztor około 10 km na północ od Gdańska, w dolinie nad Potokiem Oliwskim. Stanowił on filię klasztoru z podszczecińskiego Kołbacza. Oprócz modlitwy i posługi zakonnej ważną częścią ekonomii „szarych mnichów” była gospodarka młyńska i prowadzenie warsztatów stolarstwa artystycznego oraz drukarni. Potok Oliwski, dysponujący znaczną ilością wody, był wówczas zagospodarowywany przez zakonników poprzez wybudowanie szeregu młynów oraz kuźni wodnej. Niestety zarówno opactwo, jak i powstała wokół klasztoru osada wielokrotnie były niszczone w wyniku najazdów pruskich i szwedzkich, licznych wojen i konfliktów, zwłaszcza z zakonem krzyżackim, oraz w wyniku wprowadzenia reformacji. Często dochodziło również do pożarów zabudowy, w wyniku których zniszczeniu ulegały nie tylko budynki klasztorne, ale także i kościoły. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. oliwski klasztor znalazł się w obrębie państwa pruskiego, którego władze w 1831 r. dokonały kasaty jego dóbr. Niedługo potem zmarli ostatni zakonnicy.
 
Bazylika archikatedralna pw. św. Trójcy, Najświętszej Marii Panny i św. Bernarda
Jej początki sięgają XII w., kiedy powstało tu jednonawowe oratorium, najprawdopodobniej drewniane, dla 12 zakonników sprowadzonych tu przez księcia pomorskiego. Dzisiejszy kształt nadała bazylice odbudowa po pożarze z drugiej połowy  XIV w. Od tego czasu bryła świątyni pozostała w dużej mierze bez zmian, choć jej wnętrze kilkakrotnie było jeszcze pustoszone. Bazylika jest budowlą orientowaną (prezbiterium skierowane w stronę wschodnią), trójnawową, zbudowaną na planie wydłużonego krzyża. Fasadę zachodnią tworzą dwie smukłe, wysokie na 46 m wieże z ostro zakończonymi hełmami oraz bogaty barokowy portal. Charakterystyczna dla budownictwa cystersów jest również sygnaturka (wieża dzwonów) na przecięciu się nawy głównej i poprzecznego transeptu. Wnętrze katedry wypełniają aż 23 ołtarze o dużej wartości historycznej, głównie barokowe i rokokowe. Monumentalny ołtarz główny z 1688 r. zbudowany jest z czarnego marmuru i piaskowca. Pomiędzy polichromowanymi kolumnami znajduje się obraz z postaciami zakonników cysterskich oraz Matki Bożej i św. Bernarda. Uwagę zwraca również barokowa ambona, liczne portrety fundatorów i dobrodziejów klasztoru oraz grobowiec z prochami książąt gdańskich, epitafia oraz nagrobki. Najbardziej znanym elementem wyposażenia katedry jest jednak wspaniały rokokowy prospekt organowy, tworzący wraz z dziewięciogłosowym pozytywem zespół organowy, zaliczany do najwspanialszych na świecie.
 
Kościół św. Jakuba
Położony kilkadziesiąt metrów od kompleksu pocysterskiego, w najwyższym punkcie starej Oliwy. Pierwotnie został wzniesiony „za bramą” i pełnił funkcję kościoła parafialnego dla mieszkańców osady. Obecny wystrój zawdzięcza odbudowie po pożarze w XVI w. Wnętrze zdobi dobrze zachowane barokowe wyposażenie, które świątynia zawdzięcza opatowi Jackowi Rybińskiemu z pobliskiego klasztoru: ołtarz główny, ambonę i konfesjonał (wszystko to dzieła lokalnego zakonnego zakładu snycerskiego z XVIII w.). Obecnie kościół św. Jakuba jest kościołem filialnym parafii katedralnej w Oliwie. 
 
Kompleks zespołu pocysterskiego tworzą dodatkowo zabudowania dawnego klasztoru:
• Pałac Opatów – w obecnym kształcie z XVIII w., obecnie oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku;
• zabudowania klasztorne mieszczące dziś archidiecezjalne seminarium duchowne;
• dawne zabudowania gospodarcze zajmowane dziś przez Kurię Metropolitalną oraz Muzeum Diecezjalne;
• wspaniały Park Oliwski z częścią dawnych ogrodów zakonnych o założeniu barokowym (tzw. ogród francuski), kanałem ze śluzą oraz licznymi pomnikami przyrody (grujeczniki japońskie, skrzydłorzechy i jodły kaukaskie);
• spichlerz klasztorny, stajnia opacka i szafarnia.

 

 

Uwagi oraz sugestie

DO GÓRY