Historia szlaków św. Jakuba

Szlaki jakubowe wykształciły się w średniowieczu i przetrwały prawie bez zmian do dnia dzisiejszego. Wiodły on do grobu św. Jakuba Starszego, apostoła Jezusa Chrystusa, brata Jana Ewangelisty, pierwszego biskupa Jerozolimy, i pierwszego męczennika spośród Dwunastu - ściętego przez Heroda Agryppę I w roku 44 r. n.e. Tradycja podaje, że w VI w. ciało św. Jakuba miano sprowadzić z Jerozolimy do Hiszpanii do miasta Iria, gdzie zaginęło. Dopiero w 813 roku grób odnalazł pustelnik Pelayo (Pelagiusz); na jego lokalizację pustelnika naprowadził deszcz spadających gwiazd na cmentarne wzgórze – znalazł tu marmurowy sarkofag z szczątkami apostoła Hiszpanii. Wokół grobu powstała osada Campus Stellae (Pole Gwiazd); nazwa później uległa zniekształceniu na Compostela. Tradycja podaje, że impulsem do rozszerzenia się kultu apostoła był m.in. fakt, że ukazał się podczas zwycięskiej bitwy chrześcijan z Maurami w 844 r. pod Clavijo. Zyskał przydomek Matamaros (Pogromca Maurów). Ogłoszony został wkrótce patronem Hiszpanii.

Pielgrzymki do grobu apostoła rozpoczęły się już w IX w. Wtedy nad relikwiami wzniesiono pierwszy kościół.  W 900 r. do Composteli przeniesiono siedzibę biskupią. Sława kultu Apostoła przekroczyła szybko granice Hiszpanii. Na przełomie XI i  XII w. wybudowano wspaniałą katedrę. Przybywało coraz więcej pątników.  

W XII wieku aktem papieskim miejsce to uznano za jeden z trzech najważniejszych (obok Jerozolimy i Rzymu) ośrodków dla chrześcijan.

Znaczną część wędrowców stanowili pokutnicy, stąd uznawano, że do Composteli wędrują prawdziwi pielgrzymi. Dante (XIII w.) podaje, że wędrowców do Jerozolimy nazywano palmiarzami, do Rzymu – romianami a do Santiago peregrini – czyli pielgrzymami. W średniowieczu rejestrowano w Santiago de Compostela do 500 tys. pątników rocznie.   

Wiek XVI przynosi zmiany powodujące prawie całkowite załamanie się ruchu pątniczego, który przez kilka stuleci przyczyniał się do „wzajemnego zrozumienia się  tak rożnych ludów europejskich, jak ludy romańskie, germańskie, celtyckie, anglosaskie i  słowiańskie. Pielgrzymowanie zbliżało, umożliwiało kontakt i jednoczyło ludy, do których  z upływem wieków docierało przepowiadanie świadków Chrystusa i które przyjmowały Ewangelię, a równocześnie – można powiedzieć – kształtowały się jako ludy i narody.

Nadszedł  m.in.  rok 1517 związany z upublicznieniem tzw. tez Marcina Lutra, to jest z faktem przyjmowanym jako początek Reformacji i związanych z nią wojen religijnych. Na dodatek w 1589 r. -  wobec groźby najazdu na Compostelę angielskiego korsarza Francisca Drake’a , relikwie Świętego zostały ukryte.   Odnaleziono je dopiero prawie trzy stulecia później (1879 r.) a dopiero papież Leon XIII w specjalnej bulli z 1884 roku potwierdził ich  autentyczność. Ożywiło to na nowo ruch pielgrzymkowy, który w czasach nowożytnych przechodził różne fazy wzlotu, stagnacji i regresji.

ODRODZENIE RUCHU PĄTNICZEGO DO SANTIAGO DE COMPOSTELA  W „STAREJ” EUROPIE

Właściwie dopiero za sprawą pielgrzymki Jana Pawła II  - Papieża – Wielkiego Pielgrzyma  -  w 1982 roku do grobu apostoła Jakuba dokonało się ponowne „odkrycie” Composteli. Ważne było zwłaszcza przedstawienie  tutaj   tzw.  Aktu Europejskiego, gorącego  zaproszenia do ożywienia chrześcijańskiej tradycji pielgrzymowania:  "ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski, syn narodu słowiańskiego wśród Latynów  i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie."

Odzewem młodych na to wezwanie był mi.in 1989 r. – IV Światowy Dzień Młodzieży w Santiago de Compostela, znowu z udziałem papieża  Jana Pawła II. 

Ale wcześniej odpowiedź przyszła od Rady Europy i rządu Hiszpanii:

  • 1987 r. – Rada Europy zatwierdziła Drogę św. Jakuba jako pierwszy szlak kulturowy,
  • Rada Europy zachęca jednocześnie władze regionalne do odtwarzania tras przebiegu camino  oraz przygotowania ich dla pątników,
  • równolegle rząd Hiszpanii powołuje tzw. Radę Jakubową (Jacobean Council) do koordynowania i wspierania prac nad rewitalizacją dróg.   

Postęp prac, połączony z troską o zachowanie wymiaru duchowego i kulturowego Camino de Santiago, co potwierdzali najlepiej coraz liczniejsi pielgrzymi, sprawił że   

  • w 1993 r. - Droga św. Jakuba na terenie Hiszpanii wpisana zostaje na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO,
  • a w 1998 r. wpisanie na listę UNESCO  również  francuskich szlaków św. Jakuba

A liczba jakubowych pątników wzrastała wprost lawinowo, co potwierdzają rejestry wydanych świadectw  odbycia pielgrzymki do grobu św. Jakuba Apostoła – tzw. compostelek, które można uzyskać  po udokumentowaniu przebycia pieszo co najmniej 100 a rowerem bądź konno 200 ostatnich kilometrów.  I tak mamy:

  • 1970 – 68 pielgrzymów,
  • 1980 – 209 pielgrzymów,
  • 1982 – 1.868 osób  - pielgrzymka Jana Pawła II,
  • 1998 – 30.126 pielgrzymów,
  • ale w 1993 r. (rok św. Jakuba – gdy odpust św. Jakuba 25 listopada przypada w niedzielę) – 99.436 pielgrzymów.

Najliczniejszą grupą w pierwszych latach renesansu pielgrzymowania jakubowego byli młodzi, do 35 roku życia (55 % na początku lat dziewięćdziesiątych XX w.), zwłaszcza studenci, stanowiący ponad 40% ogółu pielgrzymów

Najwięcej pielgrzymów korzysta z odtworzonych dróg jakubowych znajdujących się na terenie Hiszpanii, Francji i Portugalii.

Są to przede wszystkim:

Hiszpania:

  • Camino Francés- najpopularniejsza i najlepiej rozwinięta (ok.800 km – z Saint Jean Pied de Port lub z przełęczy Roscenvalles, przez  Puente la Reina do Santiago)
  • Camino Aragones (245 km – z przełęczy Somport do Puente la Reina)
  • Camino de la Costa (765 km – na płn. Hiszpanii z Hendaya do Santiago)
  • Camino Primitivo (369 km – z Oviedo do Santiago)
  • Via de la Plata (676 km – z  Sevilli w Andaluzji do Santiago)
  • Camino de Fisterra (141km – z Santiago do Fisterra)

Francja:

  • Chemin du Piemont (525km – z Narbonne przez Lourdes do St. Jean Pied de Port, gdzie rozpoczyna się Droga Francuska)

Portugalia:

  • Camino Portuguese (1050 km z Lagos do Santiago)
  • Camino Portugués de la Vía de la Plata (268 km z Zamora do Santiago)

RENESANS NIEMIECKICH  DRÓG ŚW. JAKUBA (JAKOBSWEGE)

Odtwarzanie dróg jakubowych w Niemczech rozpoczęto na południu kraju w połowie lat dziewięćdziesiątych. Dla nas, partnerów projektu RECREate, ważne jest to, co działo się na północy Niemiec, zwłaszcza  na obszarze kwalifikowanym PWT Południowy Bałtyk, tj.  w podregionach Meklemburgii-Pomorza Przedniego: Greifswald, Rostok, Stralsund, Wismar, Bad Doberan, Nordvorpommern, Nordwestmecklenburg, Ostvorpommern, Rügen, Uecker-Randow

Ważny tutaj był projekt z roku 2005, który przewidywał oznakowanie 3 głównych tras:

  • Via Jutlandica, czyli włączenie do europejskiej sieci tras pielgrzymkowych z Danii (Jutlandia)     i Norwegii;
  • Via Scandinavica - włączenie do sieci camino tras pielgrzymkowych z Danii, Szwecji i Norwegii, a zwłaszcza
  • Via Baltica - nadbałtyckie trasy pielgrzymkowe (trasa nadbrzeżna), z możliwością przyjęcia pątników z terenu północnej Polski.

Dzięki ogromnemu zaangażowaniu społeczników skupionych w Niemieckim Stowarzyszeniu św. Jakuba oraz związanych głównie z nim wolontariuszy, w przeciągu krótkiego czasu udało się reaktywować ponad 3.300 kilometrów szlaków Camino de Santiago. Coś wspaniałego, co pokazuje najlepiej ekumeniczny a zarazem bardzo egzystencjalny wymiar camino. 

  Drogi św. Jakuba we współczesnych Niemczech

Nazwa drogi

Długość

Via Baltica

780 km

Brandenbugischen Jakobsweg

216 km

Jakobsweg von Magdeburg nach Bonn

531 km

Jakobweg von Wuppertal nach Aachen

127,5 km

Via Regia

474,3 km

Jakobsweg von Marburg nach Köln

166 km

Jakobsweg von Köln nach Trier

232,5 km

Jakobsweg im Taubertal

170 km

Jakobsweg in Bayerisch Schwaben

338 km

Münchener Jakobsweg

306,5 km

Interesująca nas (animatorów rewitalizacji Pomorskiej Drogi św. Jakuba) Via Balica, czyli  Der Baltisch – Westfälische Jakobsweg, jest najbardziej na północ wysuniętym szlakiem jakubowym w Niemczech. Rozpoczyna się na wyspie Uznam w Kamminke - na granicy między Polską i Niemcami. Po wyjściu na stały ląd biegnie w stronę Rostock, i dalej Lübeck, Hamburg, Bremen do Osnabrück, przyjmując na szlaku kilka innych dróg, a łączy się przez Köln z istniejącą wcześniej trasą do Aachen lub Trier, by włączyć się w sieć dróg francuskich. Łącznie w Via Baltica oznaczonych jest 780 km szlaku – jest to  najdłuższa camino w Niemczech. Dla RECREate ważny jest szczególnie pierwszy odcinek, ten z Kamminke do Greifswaldu, siedziby naszego partnera. Jego pewnie najszybciej przejdziemy, na nim najłatwiej będzie się nam wzorować w ramach przekazywania know-how.

RENESANS CAMINO DE SANTIAGO W POLSCE

Kult św. Jakuba Starszego apostoła na ziemiach polskich był bardzo żywy od samego początku chrześcijaństwa.  Największy udział w jego rozwoju od XI w. mieli benedyktyni, zaś od XIII w. dominikanie. Odkrycia archeologiczne muszli św. Jakuba w różnych częściach Polski oraz hiszpańskie źródła archiwalne potwierdzają obecność wielu pielgrzymów z Polski w Santiago de Compostela w dawnych wiekach.

Nic dziwnego, że mając w żywej pamięci apel Jana Pawła II wygłoszony w 1982 roku  w Composteli, gremialnie zaczęto je reaktywować, gdy tylko zaistniały po temu formalne warunki. Ważne były tutaj dwie sprawy: doprowadzenie sieci dróg jakubowych (ponownie ich oznaczenie) do naszych zachodnich granic, co zbiegło się z faktyczną likwidacją przejść granicznych i możliwością pielgrzymowania bez paszportów – konsekwencją naszej akcesji do Unii Europejskiej w 2005 roku.
W latach 2005-2010 na terenie Polski przygotowano dla pielgrzymów z muszlą Jakuba ponad 2200 km oznakowanych odcinków tras.  

Pierwsza była Dolnośląska Droga św. Jakuba, z Głogowa, przez Jakubowo, do Zgorzelca, gdzie połączyła się  z droga od Görlitz do Bautzen a następnie z rozwidleniem na Leipzig (Lipsk)lub Dresden (Drezno), albo tzw. Drogą Żytawską w stronę oddalonej o ok. 160 km Pragi. 

Drogi św. Jakuba Starszego w Polsce (1)

 

DATA UTWORZENIA

NAZWA DROGI

TRASA

ODLEGŁOŚĆ

24 lipca 2005

Dolnośląska Droga św. Jakuba

Głogów -Zgorzelec

ok. 164 km

6 listopada 2006

Wielkopolska Droga św. Jakuba

Gniezno- Poznań – Głogów

ok. 234 km

Maj 2006

Droga Żytawska

Zgorzelec - Praga

ok. 157 km

2006

Droga Polska

Olsztyn - Gietrzwałd

ok. 18 km

2007

Droga Polska

Gietrzwałd -Toruń

ok. 155 km

2008

Małopolska Droga św. Jakuba

Sandomierz - Kraków

ok.200 km

2009

Droga Polska

Toruń -Trzemeszno

ok. 108 km

Ciekawym zjawiskiem, pokazującym żywotność kultu św. Jakuba w Polsce, jest wielość oddolnych inicjatyw podejmowania reaktywowania dróg jakubowych, przez różne podmioty: stowarzyszenia, fundacje, samorządy.  Często też, tak jak w przypadku odcinka Drogi Polskiej  (Olsztyn – Gietrzwałd), czy Drogi Lęborskiej (Sianowo – Smołdzino), było to odtwarzanie dróg łączących tylko lokalne sanktuaria, świątynie pod wezwaniem św. Jakuba  i miejsca święte, bez natychmiastowej łączności z siecią europejską. Nie czekano, aż droga przyjdzie do mającego taką potrzebę pątnika, tylko przystępowano do wyznaczania szlaku od progu własnego domu.

Drogi św. Jakuba Starszego w Polsce (2)

 

DATA UTWORZENIA

NAZWA DROGI

TRASA

ODLEGŁOŚĆ

2009

Dolnośląska Droga św. Jakuba

Murowana Goślina- Słubice

ok. 164 km

2009

Droga św. Jakuba

Via Regia

Pilzno – Kraków - Zgorzelec

 708 km

2009

Lęborska Droga św. Jakuba

Sianowo – Lębork-Smołdzino

ok. 100 km

2008-2010

Sudecka droga św. Jakuba

Jelenia Góra- Lubań

105 km

2009

Ślężańska Droga św. Jakuba

Ślęża – Sobótka – Środa Śląska

55 km

2009

Miedziana Droga św. Jakuba

Ścinawa – Lubin – Chocianów

45 km

2009

Nyska Droga św. Jakuba

Głuchołazy – Nysa – Skorogoszcz

100 km

 

ZIEMIA LĘBORSKA JAKO OŚRODEK KULTU ŚW. JAKUBA AP.

Kult św. Jakuba apostoła związany jest z Lęborkiem od początku lokacji tego grodu nad Łebą w 1341 roku. Zaczęto wtedy również budowę świątyni pod wezwaniem św. Jakuba Starszego. Kolejna parafia rzymskokatolicka w Lęborku powstała dopiero w 1958 roku. Powiew wolności początku lat osiemdziesiątych XX w. zaowocował w Lęborku m.in. narodzinami pieszego ruchu pielgrzymkowego, najpierw do sanktuarium Królowej Kaszub w Sianowie, potem też na kalwarie wejherowskie.  

Prawdziwa eksplozja kultu „Syna Gromu” przypada jednak na przełom XX i XXI wieku . Świętowanie urodzin Apostoła wychodzi daleko poza mury kościoła – odpust obejmuje w wielu wymiarach całe miasto, stanowi coraz ciekawszą propozycję religijno-kulturalno-rekreacyjną dla wszystkich lęborczan oraz licznie odwiedzających nas pod koniec lipca gości – turystów. Przyciąga budowanie w warstwie kulturowej „jedności w różnorodności”.
Święty Jakub na prośbę mieszkańców i władz samorządowych zostaje ustanowiony oficjalnym patronem Lęborka.

Równolegle dynamicznie rozwija się nowopowstała, najmłodsza w Polsce parafia pod wezwaniem św. Jakuba w oddalonej o 30 kilometrów Łebie. Do obu świątyń zostają wprowadzone relikwie pierwszego stopnia Apostoła.

Rozkwita również ruch pielgrzymkowy. Obok tradycyjnych pielgrzymek  odpustowych, ze śpiewem, konferencjami, radosnych i w coraz liczniejszych kampaniach, zaczyna się pojawiać pielgrzymowanie indywidualne, wyciszone, łączące refleksję nad spotkaniem z Bogiem  i z samym sobą. Służy temu m.in. Lęborska Droga św. Jakuba.    

W takiej atmosferze wprost nieuniknionym staje się powołanie w 2008 r. Kapituły Pomorskiej Drogi św. Jakuba, która we współpracy i za pośrednictwem samorządu miasta Lęborka 21 maja 2010 r. składa do Programu Współpracy Transgranicznej „Południowy Bałtyk”  o poważne współfinansowanie projektu RECReate, który nas tutaj dzisiaj gromadzi. 

Rozkwit oraz żywotność kultu św. Jakuba Starszego w Lęborku oparta jest na szczęśliwym, równoprawnym połączeniu zaangażowania świeckich i duchownych. Wzajemne inspirowanie się i szacunek były podstawą funkcjonowania najpierw Społecznego Komitetu Jarmarku Odpustowego św. Jakuba, a następnie powołanego na bazie tego Komitetu w 2001 roku Lęborskiego Stowarzyszenia św. Jakuba Apostoła.   Wyrazem formalnym potrzeby współpracy jest m.in. zapis w statucie stowarzyszenia o wejściu aktualnego proboszcza parafii św. Jakuba do zarządu LSJ, po wyrażeniu przez niego zgody, oraz włączenia wszystkich franciszkanów z lęborskiego klasztoru do organizacji minimum w charakterze członków honorowych.  

Cele Lęborskiego Stowarzyszenia św. Jakuba przyciągały wielu ludzi dobrej woli z różnych środowisk a doświadczenie ich realizacji stało się podstawą do kompletowania składu i ustalenia zasad funkcjonowania późniejszej Kapituły Pomorskiej Drogi św. Jakuba.

Cele te są następujące:

  1. upowszechnianie wiedzy o świętym Jakubie Większym i jego apostolskim przesłaniu,
  2. rozwój ekumenizmu chrześcijańskiego i współpracy między religijnej,
  3. ruch pielgrzymkowy do sanktuariów i miejsc świętych,
  4. współorganizowanie obchodów Święta Patronalnego Miasta Lęborka,
  5. upowszechnianie dorobku kulturalnego grup etnicznych i narodowych obecnych na historycznej Ziemi Lęborskiej,
  6. promocja Ziemi Lęborskiej,
  7. pomoc dla ludzi biednych, samotnych i cierpiących,
  8. promocja postaw, form aktywności zawodowej, formuł rozrywki i wypoczynku zakorzenionych w tradycji chrześcijańskiej.

 

Jednym z wielu efektów zaangażowania ludzi Lęborskiego Stowarzyszenia było doprowadzenie do wytyczenia i oznakowania w 2007 roku 100 kilometrowej Lęborskiej Drogi św. Jakuba od sanktuarium Królowej Kaszub w Sianowie do Smołdzina. Wykonawcą zadania była Lokalna Organizacja Turystyczna „Ziemia Lęborska” w oparciu o grant  z samorządu powiatu lęborskiego.

Utworzenie Lęborskiej Drogi spotkało się z żywym odzewem aprobaty, ale też i dużego niedosytu – pątnikowi po trzech – czterech dniach wędrówki  raptem kończył się szlak. Aby kontynuować Drogę, trzeba przemieścić się ponad 300 kilometrów do Kamminke na wyspie Uznam, gdzie rozpoczyna się Via Balitica.

Dokończenia reaktywowania camino biegnącej przez całe północne terytorium Polski podjęła się zawiązana 15 października 2008 roku Kapituła Pomorskiej Drogi św. Jakuba.  Do udziału w jej pracach zaproszono przedstawicieli samorządów terytorialnych, instytucji kościelnych,  organizacji turystycznych oraz organizacji pozarządowych. Na dzień dzisiejszy są to przedstawiciele reprezentujący:   

 

  1. gminę miejską Lębork,
  2. gminę Kartuzy,  
  3. samorząd powiatu lęborskiego,
  4. samorząd województwa pomorskiego, departament turystyki pomorskiego urzędu marszałkowskiego, 
  5. parafię św. Jakuba Apostoła w Lęborku,  
  6. parafię św. Jakuba Apostoła w Łebie, 
  7. Bazylikę Metropolitalną św. Jakuba Apostoła w Szczecinie,
  8.  wspólnotę Braci Mniejszych Kapucynów z Gdańska, prowadzącą kościół św. Jakuba w Gdańsku przy ul. Wałowej 28,    
  9. parafię Trójcy Świętej w Smołdzinie,  
  10. sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej na Górze Chełmskiej,
  11. kurię biskupią diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, wydział duszpasterski,
  12. Lokalną Organizację Turystyczną Ziemia Lęborska,  
  13. Lokalną Organizację Turystyczną Łeba,
  14. Pomorską Regionalną Organizację Turystyczną,
  15. Lęborskie Stowarzyszenie św. Jakuba,
  16. Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie, delegatura w Koszalinie.

Efektem prawie dwuletnich przygotowań, w tym kilkunastu spotkań wyjazdowych ze środowiskami regionalnymi oraz otwartych posiedzeń Kapituły w Lęborku było wypracowanie zasad rewitalizacji Pomorskiej Drogi św. Jakuba, ustalenie węzłowych punktów jej przebiegu oraz przygotowanie wniosku do PWT Południowy Bałtyk, który szczęśliwie zyskał akceptację Komitetu Sterującego 29 września 2010 roku.

Proponowany przebieg, wypracowany z pozyskanymi przyjaciółmi Drogi, przedstawia znana już chyba wszystkim mapka Pomorskiej Drogi. Dopuszcza ona możliwość tworzenia odnóg od głównego szlaku, do ważnych miejsc o znaczeniu religijnym  i/lub kulturowym, a też do grup pątników, którzy chcą, aby Droga zaczynała się od progu ich domu (rogatek ich miejscowości). Dobrym przykładem takich oddolnych, lokalnych inicjatyw jest odnoga sierakowicka, najpierw odchodząca, by po przejściu ok. 20 kilometrów ponownie włączyć się w szlak Lęborskiej Drogi św. Jakuba.

Uwagi oraz sugestie

DO GÓRY